دیابت نوع ۲ به‌عنوان یکی از رایج‌ترین بیماری‌های مزمن قرن حاضر، با عوارض متعددی همراه است که یکی از جدی‌ترین آن‌ها، آسیب‌های پا و زخم‌های دیابتی است. این نوع زخم‌ها در صورت عدم مراقبت مناسب، می‌توانند منجر به عفونت‌های شدید و حتی قطع عضو شوند. از این‌رو، آموزش صحیح بیماران برای مراقبت از پا، نقش حیاتی در کاهش خطرات ناشی از دیابت ایفا می‌کند.
بر اساس گزارش ایسنا، دیابت با روندی رو به رشد در سراسر جهان در حال گسترش است. در سال ۲۰۲۱، بیش از ۵۳۷ میلیون نفر در جهان به این بیماری مبتلا بودند و پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که این رقم تا سال ۲۰۴۵ به بیش از ۷۸۳ میلیون نفر خواهد رسید. این بیماری نه‌تنها بار مالی سنگینی بر نظام‌های سلامت تحمیل می‌کند، بلکه کیفیت زندگی بیماران را نیز به شدت تحت تأثیر قرار می‌دهد. یکی از مهم‌ترین عوارض دیابت، نوروپاتی یا آسیب عصبی است که زمینه‌ساز زخم‌های خطرناک پا می‌شود.
در همین راستا، پژوهشی توسط پیغام حیدرپور از دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و همکارانش انجام شد که به بررسی تأثیر یک برنامه آموزشی مبتنی بر «مدل فرانظری» بر رفتارهای مراقبتی بیماران دیابتی پرداخت. این مدل، یکی از جامع‌ترین نظریه‌های تغییر رفتار است که به افراد کمک می‌کند تا به‌تدریج رفتارهای ناسالم را کنار گذاشته و سبک زندگی سالم‌تری را در پیش بگیرند.
مطالعه مذکور به‌صورت نیمه‌تجربی و با مشارکت ۱۱۸ بیمار دیابتی از یک مرکز درمانی در شهرستان قزوین انجام شد. شرکت‌کنندگان به دو گروه تقسیم شدند: گروه مداخله که در چهار جلسه آموزشی با اصول مراقبت از پا آشنا شدند، و گروه کنترل که هیچ آموزشی دریافت نکرد. داده‌های مربوط به رفتارهای خودمراقبتی و میزان خودکارآمدی بیماران، پیش و پس از مداخله از طریق پرسشنامه‌های معتبر جمع‌آوری و تحلیل شد.
نتایج این تحقیق نشان داد که پس از گذشت دو و شش ماه از اجرای برنامه آموزشی، گروه مداخله بهبود چشمگیری در رفتارهای مراقبتی و احساس توانمندی در مدیریت بیماری نشان دادند. این در حالی بود که گروه کنترل تغییر محسوسی نداشت. به‌عبارت دیگر، آموزش هدفمند و علمی توانست رفتار بیماران را در زمینه مراقبت از پا ارتقا دهد و اعتماد به نفس آن‌ها را در انجام اقدامات پیشگیرانه افزایش دهد.
اهمیت این یافته‌ها در آن است که نشان می‌دهد بهره‌گیری از مدل‌های علمی در طراحی برنامه‌های آموزشی می‌تواند تأثیر قابل توجهی در تغییر رفتارهای سلامت‌محور داشته باشد. مراقبت مستمر از پا در بیماران دیابتی نه‌تنها از درد و ناتوانی جسمی جلوگیری می‌کند، بلکه هزینه‌های درمانی را نیز کاهش داده و از پیامدهای روانی ناشی از عوارض بیماری می‌کاهد.
این پژوهش نمونه‌ای موفق از کاربرد عملی نظریه‌های رفتاری در حوزه سلامت عمومی است و می‌تواند الگویی برای طراحی برنامه‌های آموزشی در سایر زمینه‌های درمانی باشد. اطلاعات کامل این تحقیق در فصلنامه «آموزش بهداشت و ارتقاء سلامت ایران» منتشر شده و در دسترس علاقه‌مندان و متخصصان حوزه سلامت قرار دارد.
مجله زیبایی و سلامت دکتر آناهیتا کریمی
