5782774
فوق‌تخصص پیشگیری و کنترل عفونت نسبت به تبعات جدی و گسترده مصرف خودسرانه آنتی‌بیوتیک‌ها هشدار داد. دکتر شیرین افهمی تأکید کرد که استفاده نادرست و بدون تجویز پزشک از این داروها می‌تواند طیفی از عوارض خفیف نظیر اسهال و کم‌آبی بدن تا پیامدهای شدید و جبران‌ناپذیری چون نارسایی کلیوی را برای بیماران به همراه داشته باشد. این هشدار در حالی مطرح می‌شود که جهان با بحران فزاینده مقاومت میکروبی در برابر آنتی‌بیوتیک‌ها دست و پنجه نرم می‌کند، وضعیتی که کارایی این داروهای حیاتی را به شدت کاهش داده است.
بحران جهانی مقاومت میکروبی؛ چالشی که آنتی‌بیوتیک‌ها را بی‌اثر می‌کند
کشف پنی‌سیلین در قرن بیستم، نقطه عطفی در تاریخ پزشکی بود و امید می‌رفت بشر بر بیماری‌های عفونی غلبه کند. با این حال، همان‌طور که دکتر افهمی، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی تهران، اشاره می‌کند، میکروب‌ها به سرعت توانایی مقاومت در برابر آنتی‌بیوتیک‌ها را پیدا کردند. این مقاومت در سال‌های اخیر، به خصوص با افزایش موارد بستری در مراکز درمانی، رواج روش‌های درمانی تهاجمی، شیمی‌درمانی و استفاده از داروهای بیولوژیک، به شکل بی‌سابقه‌ای اوج گرفته است. افزایش مواجهه بیماران با انواع آنتی‌بیوتیک‌ها در محیط‌های درمانی، سرعت ایجاد و انتقال مقاومت میکروبی را به شدت افزایش داده است. بخش‌هایی نظیر ICU و جراحی، به دلیل فرصت بالای انتقال میکروب‌ها، به کانون‌های اصلی بروز مقاومت تبدیل شده‌اند، تا جایی که برخی میکروارگانیسم‌ها عملاً به تمامی رده‌های آنتی‌بیوتیکی مقاوم گشته‌اند. این پدیده، درمان عفونت‌های رایج را دشوار و در مواردی غیرممکن ساخته و تهدیدی جدی برای سلامت عمومی به شمار می‌رود.
عوارض مستقیم و پنهان مصرف بی‌رویه آنتی‌بیوتیک بر بدن
مصرف بی‌رویه و خودسرانه آنتی‌بیوتیک‌ها تنها به مقاومت میکروبی منجر نمی‌شود، بلکه عوارض جانبی متعددی را نیز بر سلامت فرد تحمیل می‌کند. دکتر افهمی به تفصیل به این عوارض اشاره کرد:
تخریب میکروفلور طبیعی روده: آنتی‌بیوتیک‌ها بدون تفکیک، باکتری‌های مفید روده را نیز از بین می‌برند. این امر می‌تواند به اسهال شدید، کم‌آبی بدن و زمینه‌ساز عفونت‌های فرصت‌طلب جدی مانند عفونت با کلستریدیوم دیفیسیل شود.
واکنش‌های آلرژیک و پوستی: از واکنش‌های خفیف تا شدید پوستی، نظیر راش، کهیر و حتی سندرم‌های جدی‌تر مانند سندرم استیونس-جانسن، در پی مصرف برخی آنتی‌بیوتیک‌ها مشاهده می‌شود.
اختلالات گوارشی: تهوع، استفراغ و درد شکمی از جمله عوارض شایع گوارشی هستند.
حساسیت به نور (Photosensitivity): برخی آنتی‌بیوتیک‌ها باعث می‌شوند پوست در برابر نور خورشید حساس‌تر شده و دچار آفتاب‌سوختگی شدیدتر شود.
تأثیر بر سلول‌های خونی و آسیب ارگانی: کاهش گلبول‌های سفید یا پلاکت‌ها، آسیب به کبد و کلیه از جمله عوارض نادر اما جدی هستند که می‌توانند در موارد شدید به نارسایی کبد یا کلیه منجر شوند. این موارد خطر بستری شدن و عواقب طولانی‌مدت را به دنبال دارند.
راهکارهای کلیدی برای مقابله با سوءمصرف آنتی‌بیوتیک‌ها
مقابله با بحران مقاومت میکروبی و عوارض مصرف بی‌رویه آنتی‌بیوتیک، نیازمند رویکردی چندجانبه و جامع است. دکتر افهمی بر نقش محوری آموزش و مسئولیت‌پذیری تمامی ارکان جامعه تأکید کرد:
آموزش از سنین پایه: ایجاد آگاهی از دوران کودکی، مبنی بر اینکه تب یا علائم ساده تنفسی عمدتاً ماهیت ویروسی دارند و نیازی به آنتی‌بیوتیک ندارند، ضروری است. والدین باید از درخواست آنتی‌بیوتیک برای هر علامت جزئی پرهیز کنند.
تجویز منطقی و مسئولانه آنتی‌بیوتیک:
آنتی‌بیوتیک‌ها تنها باید در موارد عفونت قطعی باکتریایی تجویز شوند. به عنوان مثال، در صورت تأیید وجود میکروب در آزمایش کشت ادرار برای سوزش ادرار.
بسیاری از عفونت‌های تنفسی فوقانی ویروسی هستند و درمان علامتی برای آن‌ها کافی است؛ تجویز آنتی‌بیوتیک در این موارد نه تنها بی‌اثر است، بلکه به مقاومت میکروبی دامن می‌زند.
تأکید بر این نکته که تجویز دارو باید صرفاً بر اساس نظر پزشک باشد و نه توصیه‌های اطرافیان یا اصرار بیمار، حیاتی است.
نقش سه بازیگر اصلی:
پزشکان: باید در برابر فشار انتظارات بیماران مقاومت کرده و از تجویز بی‌رویه آنتی‌بیوتیک برای هر تب یا علامت جزئی خودداری کنند.
داروسازان: کنترل جدی بر فروش آنتی‌بیوتیک‌ها بدون نسخه پزشک، یکی از ارکان مهم مدیریت مصرف است.
صنعت داروسازی: تولید و عرضه داروهای استاندارد و مؤثر با نظارت کافی.
آنتی‌بیوتیک در دام و طیور؛ تهدیدی پنهان در زنجیره غذایی
یکی دیگر از عوامل مهم در گسترش مقاومت میکروبی، مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها در صنعت دامپروری و طیور است. دکتر افهمی اشاره کرد که ورود این داروها به زنجیره غذایی انسان از طریق مصرف محصولات دامی، منجر به ایجاد مقاومت در بدن انسان و سایر موجودات می‌شود. این مسئله ضرورت اصلاح و نظارت جدی بر مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها در این بخش را دوچندان می‌کند تا از انتقال پنهان مقاومت میکروبی به جامعه جلوگیری شود.
در پایان، دکتر افهمی با اشاره به اقدامات وزارت بهداشت و دانشگاه‌ها در حوزه‌های بهداشت، درمان و پژوهش، اظهار امیدواری کرد که سرعت رشد مقاومت میکروبی نسبت به گذشته کاهش یافته و آگاهی عمومی مردم در این زمینه رو به افزایش است. تداوم این تلاش‌ها و همکاری همگانی، کلید مهار این چالش بهداشتی جهانی است.
مجله زیبایی و سلامت دکتر آناهیتا کریمی
مطالب مرتبط
- کاهش نگران‌کننده سن ابتلا به HIV: ضرورت آگاهی‌بخشی گسترده‌تر به خانواده‌ها برای مقابله با ایدز
- انتخابات هیئت‌مدیره انجمن مدیریت و اقتصاد دارو، نویدبخش فصل جدیدی در حوزه دارویی کشور شد
- سازمان غذا و دارو برای حمایت از تولید و رفع موانع، فرایند صدور پروانه‌ها را شتاب بخشید
- وزارت بهداشت: موارد ابتلا به آنفلوآنزا در کشور افزایش یافته است؛ گلودرد تیغی خطرناک‌تر از سویه‌های پیشین کرونا نیست
About the Author
