راز عجیب مغز؛ وقتی خوابید اما خودتان خبر ندارید
پژوهش‌های تازه نشان می‌دهد پدیده‌ای به نام بی‌خوابی متناقض (Paradoxical Insomnia) می‌تواند باعث شود فرد در حالی که واقعاً خوابیده است، تصور کند تمام شب بیدار بوده. این اختلال که به «بی‌خوابی ذهنی-عینی» نیز معروف است، یکی از معماهای کمتر شناخته‌شده علوم اعصاب به شمار می‌رود.
بی‌خوابی متناقض چیست؟
در این حالت، فرد به خواب می‌رود اما مغز او تجربه‌ای متفاوت ثبت می‌کند و او مطمئن است که نخوابیده است. نمونه‌ای مشهور از این پدیده در سال ۲۰۱۸ ثبت شد؛ زمانی که پژوهشگران دانشگاه فلیندرز استرالیا زنی را در آزمایشگاه خواب بررسی کردند. دستگاه‌ها نشان می‌دادند او حتی به خواب عمیق رفته، اما پس از بیداری تأکید داشت که تمام مدت بیدار بوده است.
تاریخچه شناسایی بی‌خوابی متناقض
این اختلال نخستین بار در سال ۱۹۵۹ توسط پزشکان فرانسوی شناسایی شد و «بی‌خوابی کاذب» نام گرفت. آنچه امروز تازه محسوب می‌شود، درک علمی دقیق‌تر از علت آن است. فناوری‌های نوین مغزی نشان داده‌اند که در این وضعیت، بخش‌هایی از مغز به خواب می‌روند در حالی که بخش‌های دیگر همچنان فعال باقی می‌مانند.
حقایق علمی درباره بی‌خوابی متناقض
- مبتلایان به بی‌خوابی به‌طور میانگین تنها ۲۳ دقیقه کمتر از افراد سالم می‌خوابند.
- نیمی از کسانی که از بی‌خوابی شکایت دارند، در واقع بیش از ۶ ساعت در شب خوابیده‌اند.
- از هر چهار فرد مبتلا به بی‌خوابی، یک نفر تجربه بی‌خوابی متناقض را گزارش می‌کند.
چرا مغز دچار خطای ادراک خواب می‌شود؟
به گفته توماس آندریلون، متخصص مغز و اعصاب مرکز مغز پاریس، این وضعیت نوعی حالت «نیمه‌خواب-نیمه‌بیداری» است. دستگاه‌های معمول ثبت خواب نیز قادر به تشخیص دقیق آن نیستند. به همین دلیل فرد احساس می‌کند بیدار بوده، در حالی که مغز او در چرخه‌های خواب فعال بوده است.
تجربه‌های روزمره از بی‌خوابی متناقض
- وقتی فردی خواب می‌بیند اما مطمئن است که نخوابیده است.
- وقتی مسافری در هواپیما می‌خوابد اما پس از رسیدن می‌گوید تمام مسیر بیدار بوده.
- وقتی اطرافیان می‌گویند فردی در خواب خروپف کرده اما او باور ندارد.
این نمونه‌ها نشان می‌دهد که بی‌خوابی متناقض پدیده‌ای رایج‌تر از آن چیزی است که تصور می‌شود.
راهکارهای پیشنهادی برای مدیریت بی‌خوابی متناقض
درمان‌های رفتاری-شناختی (CBT-I) به‌عنوان مؤثرترین روش شناخته می‌شوند. این درمان شامل:
- قصد متناقض: به‌جای اجبار به خوابیدن، فرد تلاش می‌کند بیدار بماند و استراحت کند.
- کاهش اضطراب درباره خواب کامل و تغییر افکار منفی مرتبط با بی‌خوابی.
جمع‌بندی
پژوهش‌های جدید نشان می‌دهد که احساس خوابیدن به اندازه خواب واقعی اهمیت دارد. حتی اگر دستگاه‌ها نشان دهند فرد خوابیده، اما او احساس استراحت نکند، این مسئله واقعی است و نیازمند توجه علمی و درمانی است. بی‌خوابی متناقض بار دیگر ثابت می‌کند که مغز انسان هنوز رازهای بسیاری دارد و علم در مسیر کشف آن‌هاست.
About the Author
