نقاط قوت و ضعف تحقیقات کبد چرب در ایران
تحلیل علم‌سنجی تولیدات علمی ایران در حوزه تحقیقات کبد چرب طی دو دهه اخیر تصویری روشن از نقاط قوت، ضعف و فرصت‌های پژوهشی ارائه می‌کند. این بازنویسی نتایج کلیدی، اولویت‌های پژوهشی و یک نقشه راه عملی برای هدایت سرمایه‌گذاری هوشمند، توسعه همکاری‌های بین‌المللی و ارتقای کیفیت تحقیقات کبد چرب در ایران را پیشنهاد می‌دهد.
روش و دامنه مطالعه
مطالعه مروری-علم‌سنجی، تولیدات علمی پژوهشگران ایرانی در حوزه تحقیقات کبد چرب را در بازه زمانی ۲۰۰۳–۲۰۲۳ بررسی کرده است. تحلیل شامل روند انتشار مقالات، نوع مقالات (اصلی، مرور)، هم‌نشری‌ها، همکاری‌های بین‌المللی و شاخص‌های استنادی بود و پیشنهاد شده است که بررسی تکمیلی منابع فارسی و پایگاه‌های ملی برای تکمیل تصویر انجام شود.
نتایج کلیدی
نقاط قوت:
- رشد کمّی تولیدات علمی و افزایش حضور محققان ایرانی در مجلات بین‌المللی.
- ظهور گروه‌های تحقیقاتی متمرکز بر کبد چرب و توجه به جنبه‌های بالینی و تغذیه‌ای بیماری.
- ظرفیت بالقوه دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌های مرتبط با بیماری‌های متابولیک.
نقاط ضعف:
- تمرکز نسبی بر موضوعات تکراری و فقدان تحقیقات چندرشته‌ای و ترجمه‌ای کافی.
- کمبود داده‌های جمعیتی ملی و رجیستری‌های پیگیر (cohort) طولی برای ارزیابی بار بیماری و نتایج بلندمدت.
- ضعف در همکاری‌های پایدار بین‌المللی و محدودیت در دسترسی و استناد به مقالات فارسی در تحلیل‌های علم‌سنجی.
فرصت‌ها:
- ایجاد شبکه‌های تحقیقاتی ملی و بین‌المللی برای مطالعات بزرگ مقیاس و کارآزمایی‌های بالینی؛
- بهره‌گیری از توجه جهانی به بیماری کبد چرب متابولیک برای جذب سرمایه پژوهشی و ارتقای اثربخشی پژوهش‌های کاربردی.
اولویت‌های پژوهشی برای تقویت تحقیقات کبد چرب
- اپیدمیولوژی بومی و برآورد بار بیماری با استفاده از کوهورت‌ها و رجیستری‌های ملی؛
- پژوهش‌های ترجمه‌ای درباره بیومارکرها و شناسایی نشانگرهای پیش‌رانده پیشرفت NASH؛
- مطالعات کارآزمایی بالینی برای بررسی مداخلات دارویی و غیردارویی (تغذیه، ورزش، مداخلات رفتاری)؛
- پژوهش‌های تصویربرداری غیرتهاجمی و توسعه الگوریتم‌های تشخیصی جایگزین بیوپسی؛
- مطالعات کودک و جوانان برای شناسایی عوامل خطر زودهنگام و پیشگیری؛
- پژوهش اقتصاد سلامت برای برآورد هزینه-اثربخشی مداخلات تشخیصی و درمانی؛
- پژوهش‌های مولتی‌دیسپلینری در تعامل کبد چرب با دیابت، چاقی و بیماری‌های قلبی-عروقی؛
- تحلیل متون فارسی و گسترش دسترسی به داده‌های داخلی برای افزایش نمایندگی ملی در علم‌سنجی.
راهکارها و گام‌های عملی برای سرمایه‌گذاری هوشمند
- تشکیل «کنسرسیوم ملی کبد چرب» برای هم‌افزایی پژوهشی، اشتراک داده و طراحی کوهورت‌های چندمرکزی؛
- ایجاد رجیستری ملی و زیرساخت داده‌ای استاندارد برای ثبت بالینی و پیگیری طولی بیماران؛
- تأمین بودجه هدفمند برای مطالعات چندمرکزی و کارآزمایی‌های بالینی با اولویت مداخلات بومی‌سازی‌شده؛
- توسعه برنامه‌های آموزشی بین‌رشته‌ای و دوره‌های تخصصی برای تحقیقگران جوان؛
- تسهیل همکاری بین‌المللی از طریق موافقت‌نامه‌ها، پروژه‌های مشترک و حضور در شبکه‌های جهانی؛
- گنجاندن تحلیل متون فارسی در پایگاه‌های علم‌سنجی ملی و ارتقای انتشار به زبان انگلیسی با کیفیت برای دیده‌شدن بین‌المللی.
شاخص‌های سنجش پیشرفت و جمع‌بندی
برای پایش اثربخشی اجرای نقشه راه، شاخص‌هایی مانند افزایش سهم مقالات با همکاری بین‌المللی، تعداد کوهورت‌های فعال ملی، نسبت مقالات ترجمه‌ای و بالینی به کل تولیدات، و شاخص‌های استنادی میان‌مدت پیشنهاد می‌شوند. جمع‌بندی: بهره‌گیری از نتایج علم‌سنجی و پیاده‌سازی راهکارهای فوق می‌تواند تحقیقات کبد چرب در ایران را از رشد کمّی به توسعه کیفی و تأثیرگذاری بالینی و سیاست‌گذاری سوق دهد؛ در نتیجه سرمایه‌گذاری هوشمند در این حوزه، منافع بلندمدتی برای سلامت عمومی کشور به همراه خواهد داشت.
مجله زیبایی و سلامت دکتر آناهیتاکریمی
About the Author
