تغذیه؛ حلقه گمشده درمان بیماران دیالیزی
تغذیه بیماران دیالیزی محور کم‌شناخته و در عین حال تعیین‌کننده‌ای در بهبود کیفیت زندگی و کاهش مرگ‌ومیر این گروه است. دیالیز کار پاک‌سازی را انجام می‌دهد اما مدیریت غذایی هدفمند، پیشگیری از سوءتغذیه، کنترل الکترولیت‌ها و حمایت از توده عضلانی را ممکن می‌سازد. این بازنویسی با رویکرد عملی و چندبعدی نشان می‌دهد چرا مراقبت‌های تغذیه‌ای باید جزئی جدایی‌ناپذیر از روند درمانی بیماران دیالیزی باشند.
چرا تغذیه بیماران دیالیزی حیاتی است
کلیه‌های دچار نارسایی دیگر تعادل آب و املاح را حفظ نمی‌کنند؛ دیالیز برخی از این عملکردها را جبران می‌کند اما:
- دیالیز می‌تواند باعث کاهش اشتها و از دست رفتن مواد مغذی شود؛
- التهاب مزمن و کاتابولیسم پروتئینی در بیماران کلیوی شایع است و به تحلیل عضلانی و سوءتغذیه منجر می‌شود؛
- محدودیت‌های رژیمی (نمک، پتاسیم، فسفر، مایعات) پیچیدگی‌های تغذیه‌ای خاصی ایجاد می‌کند که بدون راهنمایی تخصصی به سلامت بیمار آسیب می‌زند. بنابراین، تغذیه بیماران دیالیزی نه جنبه رفاهی بلکه اقدامی درمانی است که تاثیر مستقیم بر بقا و کیفیت زندگی دارد.
اهداف تغذیه‌ای در بیماران دیالیزی
- تأمین نیازهای انرژی و پروتئین برای پیشگیری از تحلیل عضلانی و حفظ ظرفیت عملکردی؛
- کنترل الکترولیت‌ها و مایعات با توجه به وضعیت دیالیز و نتایج آزمایشگاهی؛
- جلوگیری از کمبودهای میکرونی‌تر و اختلالات استخوانی با تنظیم دریافت کلسیم، فسفر و ویتامین D؛
- پیشگیری و درمان سوءتغذیه انرژی-پروتئین از طریق مداخلات تغذیه‌ای شخصی‌سازی‌شده و پایش منظم. این اهداف باید به‌صورت پویا براساس وضعیت بالینی و نتایج آزمایش‌ها بازنگری شوند.
مداخله عملی و مولتی‌دیسپلینری در تغذیه بیماران دیالیزی
مدیریت مؤثر تغذیه بیماران دیالیزی نیازمند تیمی از متخصصان است: پزشک نفرولوژیست، کارشناس تغذیه بالینی، پرستار دیالیز و در صورت لزوم روان‌شناس و مددکار اجتماعی. نقش‌ها شامل ارزیابی وضعیت تغذیه‌ای، تنظیم رژیم متناسب با مراحل دیالیز، آموزش بیمار و خانواده، و پیگیری عوارض تغذیه‌ای می‌شود. مداخلات کاربردی عبارت‌اند از:
- مشاوره تغذیه‌ای منظم و تدوین برنامه غذایی شخصی؛
- استفاده هدفمند از مکمل‌های پروتئینی یا میکرو‌نوتری‌اینت‌ها طبق نیاز و آزمایش‌ها؛
- برنامه‌ریزی برای تغذیه درون‌دیالیزی (در صورت ضرورت و با رعایت ایمنی) جهت مقابله با اتلاف مواد مغذی.
نکات عملی برای بیماران و مراقبان
- کنترل مایعات و نمک: پیروی از محدودیت‌های مایعات و مصرف کم‌نمک برای کاهش فشار بر قلب و تورم؛
- مدیریت پتاسیم و فسفر: انتخاب مواد غذایی کم‌فسفر و روش پخت مناسب، و توجه به منابع پنهان پتاسیم؛
- توزیع پروتئین روزانه: تقسیم پروتئین در چند وعده و ترجیح منابع پروتئینی با کیفیت؛
- پایش وزن و اشتها: گزارش هر کاهش وزن ناخواسته یا افت اشتها به تیم درمانی؛
- حمایت روانی و اجتماعی: تشویق به مشارکت در گروه‌های حمایتی و دسترسی به مشاوره در صورت افسردگی یا اضطراب.
این نکات ساده وقتی همراه با نظارت تخصصی اجرا شوند، اثر بلندمدت قابل‌توجهی بر سلامت بیمار دارند.
پیام نهایی
دیالیز درمان حیاتی برای بیماران کلیوی است اما بدون تغذیه بیماران دیالیزی کامل نیست؛ ترکیب دیالیز با برنامه تغذیه‌ای منسجم، پایش التهاب و حمایت روانی-اجتماعی، می‌تواند تمرکز از بقا صرف به ارتقای کیفیت زندگی را ممکن سازد. نظام درمانی و خانواده‌ها باید مراقبت تغذیه‌ای را به‌عنوان مولفه‌ای درمانی و نه جنبی بپذیرند تا نتایج بالینی بهبود یابد و حلقه گمشده درمان بیماران دیالیزی پر شود.
مجله زیبایی و سلامت دکتر آناهیتاکریمی
About the Author
