4844845
شعار «فرزند کمتر، زندگی بهتر» که در دهههای گذشته به عنوان یک سیاست جمعیتی در ایران و بسیاری از کشورهای جهان مطرح شد، میراثی پیچیده از خود بر جای گذاشته است. در حالی که هدف اصلی این سیاست کنترل رشد جمعیت و ارتقای کیفیت زندگی خانوادهها بود، اما پژوهشهای اخیر نشان میدهند که تأثیرات آن فراتر از انتظارات بوده و به صورت ناخواسته الگوهای فرزندآوری را تغییر داده و حتی زمینهساز بحثهای عمیقتر پیرامون موضوع سقط جنین شده است.
<>
میراث «فرزند کمتر»: چگونه شعار دههی ۷۰ بر الگوهای فرزندآوری اثر گذاشت؟
حجتالله حاجی کاظمی، پژوهشگر حوزه حفظ حیات جنین، در اظهارات اخیر خود به نقش محوری شعار «فرزند کمتر، زندگی بهتر» در تغییر ذائقه فرزندآوری در جامعه ایران اشاره کرده است. به گفته او، دهه ۷۰ شمسی نقطه آغازین تغییراتی بود که به تدریج بر الگوهای فرزندآوری تأثیر گذاشت. هرچند این سیاست به طور مستقیم سقط جنین را هدف قرار نداده بود، اما با ترویج ایده داشتن فرزندان کمتر، ناخواسته بستر فرهنگی را برای نگاهی متفاوت به مقوله بارداری و تولد فراهم آورد. این تغییر دیدگاه، در درازمدت به کاهش نرخ باروری و چالشهای جمعیتی کنونی کشور دامن زده است.
پیامدهای جهانی سیاستهای سقط جنین: از رأی تاریخی «رو در برابر وید» تا ابطال آن
بحث سقط جنین تنها به ایران محدود نمیشود و ابعاد جهانی گستردهای دارد. در قرن گذشته، ایالات متحده آمریکا با صدور رأی معروف «رو در برابر وید» در سال ۱۹۷۳، به نقطه عطفی در تسهیل سقط جنین تبدیل شد. این رأی، که حق سقط جنین را در سراسر آمریکا به رسمیت شناخت، تأثیر عمیقی بر سیاستگذاریهای بهداشتی و اجتماعی نه تنها در آمریکا بلکه در بسیاری از کشورهای اروپایی و دیگر نقاط جهان گذاشت. آمارهای منتشر شده نشان میدهند که پس از این رأی، شیب افزایش سقطهای عمدی در آمریکا به شدت تند شد و تعداد موارد به چندین برابر رسید، که خود گواهی بر قدرت تصمیمات قضائی در تغییر رفتارهای اجتماعی است.
با این حال، روند به همین منوال باقی نماند. در سال ۲۰۲۲ و پس از ۴۹ سال، دیوان عالی آمریکا با طرح پرونده «سازمان سلامت جکسون»، رأی «رو در برابر وید» را باطل اعلام کرد. این ابطال، نتیجه تلاشهای گسترده حامیان حقوق جنین، ارائه شواهد علمی جدید و پیگیریهای حقوقی طولانی بود و نشانهای از بازگشت مهم در سیاستگذاری جهانی پیرامون سقط جنین تلقی میشود، هرچند که این بازگشت هنوز «کامل» نیست و نسل جدیدی با نگاه متفاوت در حال شکلگیری است. این تغییرات، بر اهمیت حفاظت از حیات جنین در سطح بینالمللی تأکید میکند.
عوامل پنهان گسترش سقط جنین: تحلیل ریشههای فرهنگی و اجتماعی
گسترش رویکردهای تسهیلکننده سقط جنین در جهان، تنها حاصل تصمیمات قضایی نیست، بلکه ریشههای عمیقتری در تحولات فرهنگی و اجتماعی دارد. پژوهشگران به عوامل متعددی در این زمینه اشاره میکنند که عبارتند از:
لیبرالیسم سیاسی: در برخی کشورها، دولت خود را ملزم به حمایت حقوقی از جنین نمیداند و این امر به تسهیل سقط جنین کمک میکند.
عاملیت زن در گفتمان فمینیستی: گاهی اوقات در رویکردهای افراطی، سقط جنین نوعی «بروز اجتماعی» از اختیار و حق انتخاب زن تلقی میشود.
میلگرایی در سبک زندگی: کاهش تعهد به ساختار خانواده و افزایش روابط خارج از ازدواج، که طبق برخی پژوهشها در ایران حدود ۵ درصد برآورد شده، میتواند بر تصمیمگیری برای سقط جنین اثر بگذارد.
ایمنانگاری سقط جنین در پزشکی: تصور اشتباهی که سقط جنین «بدون خطر» است، در حالی که واقعیت علمی خلاف آن را ثابت میکند و عوارض جسمی و روانی قابل توجهی دارد.
سیاستهای گذشته تنظیم خانواده و کنترل جمعیت: این سیاستها به طور غیرمستقیم بر کاهش فرزندآوری و نگرش به جنین تأثیر منفی گذاشت.
نقش نهادهای اثرگذار: سازمانهایی نظیر «پِلَن پِرِنتهود» در زمینه «تنظیم خانواده و برنامهریزی فرزندآوری»، از مراکز تأثیرگذار در ترویج رویکردهای موافق سقط جنین بودهاند.
سقط جنین؛ جدال «حق بر بدن» و استقلال حیات جنین
یکی از بحثهای کلیدی در زمینه سقط جنین، مفهوم «حق بر بدن» است که طرفداران آن معتقدند زن حق دارد درباره بدن خود تصمیم بگیرد. با این حال، حاجی کاظمی تأکید میکند که جنین موجودی مستقل از نظر ژنتیکی و بیولوژیکی است و «جزئی از بدن مادر» محسوب نمیشود. هرچند جنین برای بقا به مادر وابسته است، اما دارای ویژگیهای منحصر به فرد خود است و حق حیات او باید مورد توجه و احترام قرار گیرد. این نگاه، به چالش کشیدن مبنای بسیاری از قوانین سقط جنین در سراسر جهان است که جنین را فاقد استقلال کامل در مراحل اولیه میدانند.
بیداری اجتماعی در برابر سقط جنین: جنبشهای مردمی و مطالبهگری برای حفظ حیات
در سالهای اخیر، موجی از بیداری اجتماعی و شکلگیری تشکلهای مردمی در سراسر جهان برای مقابله با روند رو به گسترش سقط جنین آغاز شده است. این جنبشها، که اغلب بر حقوق ذاتی حیات و کرامت انسانی جنین تأکید دارند، در تلاشند تا آگاهی عمومی را نسبت به پیامدهای سقط جنین افزایش دهند و سیاستگذاریها را به سمت حمایت از زندگی تغییر دهند. در ایران نیز «بیداری اجتماعی قابل توجهی» در این حوزه رخ داده و گروههای مختلف مردمی و فرهنگی به موضوع دفاع از جنین ورود کردهاند. این حرکتها نشاندهنده تغییر پارادایم در مواجهه با موضوع سقط جنین و فرزندآوری است و میتواند افقهای جدیدی را در سیاستگذاریهای جمعیتی و حمایتی از خانواده بگشاید.
مجله زیبایی و سلامت دکتر آناهیتا کریمی
مطالب مرتبط
- صندلیهای خالی رزیدنتی، زنگ خطر بحران کمبود پزشک اطفال در کشور را به صدا درآورد
- تامین اجتماعی به ابهامات گسترده درباره نسخه یک میلیون تومانی سرماخوردگی واکنش نشان داد
- مدیرکل روابطعمومی وزارت بهداشت، چالشها و نیازهای مراکز انتقال خون را بررسی کرد
- سقطهای غیرقانونی؛ کابوسی مرگبار که جان و آینده باروری زنان را تهدید میکند
About the Author
